จากประชาชาติธุรกิจ
โดย สฤณี อาชวานันทกุล

หนึ่งในหัวข้อใหญ่ของงาน Social Capital Markets (SoCap) 2009 คือการเชื้อเชิญนักลงทุนเพื่อสังคมชั้นแนวหน้ามา ‘มองไปข้างหน้า’ ว่าอนาคตของวงการนี้น่าจะเป็นเช่นใด

อุปสรรคสำคัญบางประการที่นักลงทุนเพื่อสังคมหลายคนมองว่าวงการต้องข้ามให้พ้น ก่อนที่ตลาดทุนเพื่อสังคมจะถือกำเนิด ‘บุก’ หรือหลอมรวมเป็นส่วนหนึ่งของตลาดทุนกระแสหลักได้ ได้แก่ –

การวัดผลและภาษา

กิจการ เพื่อสังคมจะต้องสามารถสื่อสารเรื่องราวของพวกเขากับนักลงทุนในภาษาที่ทุกคน เข้าใจและยอมรับ ด้วยมาตรฐานสากล (เช่น วิธีวัดและรายงาน “ผลตอบแทนด้านสังคม”) ผู้ประกอบการเพื่อสังคมจะต้องสามารถนำเสนอโมเดลในทางที่รับผิด พิสูจน์ให้เห็นการเปลี่ยนแปลงทางสังคมที่วัดได้ และมีความโปร่งใส

นัก ลงทุนเองต้องเข้ามามีส่วนร่วมในกระบวนการออกแบบมาตรฐานและมาตรวัดต่างๆ ที่พวกเขาใช้วิเคราะห์ความเสี่ยงเสียใหม่ วิกฤตการเงินรอบนี้พิสูจน์ให้เราเห็นแล้วว่ามาตรวัดเก่าๆ ใช้การไม่ได้ (ตัวอย่างที่ชัดเจนคือ ไม่มีใคร ‘มองเห็น’ วิกฤตรอบนี้เมื่อ 10 ปี ที่แล้ว ตอนที่ตัวเลขทุกอย่างดูดีมาก) เราจะต้องออกแบบมาตรวัดใหม่ที่ครอบคลุม “ต้นทุนทั้งหมด” ของกิจการ (หมายถึงต้องรวมต้นทุนด้านสังคมและสิ่งแวดล้อมด้วย) และรวมประโยชน์ด้านสังคมที่กิจการสร้างเข้าไปด้วย

แก้มายาคติของคน

คนทั่วไปมักจะมีความเชื่อผิดๆ สองข้อเกี่ยวกับคนจน คือ 1) คนจนไม่มีกำลังซื้อ และ 2) คนจนไม่มีทางเลือก

ความเชื่อผิดๆ สองข้อนี้ทำให้คนเข้าใจผิดไปด้วยว่า “ทุนสังคม” และ “ตลาดคนจน” ทำงานอย่างไร ทำให้ไพล่ไปคิดว่าตลาดนี้มี ‘ความเสี่ยง’ สูงมาก ความเสี่ยงที่คนประเมินสูงเกินจริงนี้ทำให้ภาคสังคมไม่สามารถเข้าถึงแหล่งทุนกระแสหลักได้

ในภาพใหญ่ Charly Kleissner จาก KL Felicitas Foundation มองว่ามี “เหตุการณ์สำคัญ” สามอย่างที่จะต้องเกิดเพื่อย้ายการลงทุนเพื่อสังคมเข้าสู่โลกของการลงทุนกระแสหลักอย่างเต็มตัว

1. แนวคิด ‘การพัฒนาอย่างยั่งยืน’ แบบองค์รวม

ศักยภาพ ของโลกใบนี้ในการรองรับมนุษย์ปัจจุบันกำลังถูกกดดันอย่างหนักจากจำนวน ประชากรโลกที่เพิ่มสูงขึ้นเรื่อยๆ และสถานการณ์ก็จะเลวร้ายลงอีกอย่างแน่นอนในอนาคต ในเมื่อคงไม่มีใครปฏิเสธว่าความยั่งยืนเป็นกุญแจสำคัญแห่งความอยู่รอด ของมนุษยชาติในระยะยาว เราก็จะต้องพยายามเคลื่อนย้ายกระแสต่างๆ ที่เป็นอยู่ทุกวันนี้ให้สอดคล้องกับการพัฒนาอย่างยั่งยืน อย่างไรก็ดี ภาวะทรัพยากรหายากในปัจจุบันเปิดโอกาสให้นักฉวยโอกาสทั้งหลายทำกำไรสูงสุด แต่ทำให้ความยั่งยืนระยะยาวหดหาย ธรรมชาติของเงินจะวิ่งเร็วเท่าที่มันจะวิ่งได้เสมอ – ตอนนี้โลกมี “ทุนช้า” น้อยมาก เราจะต้องร่วมกันทัดทานกระแสที่ยากลำบากนี้ด้วยการผลักดันการลงทุนเพื่อสังคมให้เติบโตกว่าเดิมอีก

2. การผนวกรวมการลงทุนเพื่อสังคมเข้าในทฤษฎีบริหารจัดการการลงทุน

ทฤษฎี บริหารจัดการการลงทุนสมัยใหม่ไม่เคยเหลียวแลการลงทุนเพื่อสังคม (ที่ผ่านมามองเห็นแต่ผลตอบแทนทางการเงิน) วิกฤตการเงินปัจจุบันทำให้นักลงทุนจำนวนมากหวาดกลัวและนั่งมองมูลค่าของ สินทรัพย์กระแสหลักพังทลายลงต่อหน้าต่อตา ผู้นำในพื้นที่ทุนสังคมจะต้องฉวยโอกาสนี้ระดมความสนใจของผู้คนและกระตุ้นให้ พวกเขามีส่วนร่วมในการลงทุนเพื่อสังคม ภายในปี 2015 ผู้จัดการการลงทุนหลายรายเชื่อว่าการลงทุนเพื่อสังคมจะมีขนาด 5-15% ของสินทรัพย์ภายใต้การบริหารจัดการทั้งหมด (จากปัจจุบันอยู่ที่ประมาณ 1-2%) และวงการนี้จะเข้าสู่จุดเปลี่ยน (tipping point)

3. การข้ามพ้นวิธีคิดแบบขาว/ดำ

เราทุกคนจะต้องมองเห็นและใช้พลังของ “และ” แทนที่จะยอมอยู่ภายใต้เผด็จการของ “หรือ” – คน ทั่วไปยังมอง “การลงทุน” กับ “การให้ (บริจาค)” ว่าเป็นสองเรื่องที่แยกจากกันอย่างสิ้นเชิง คือถ้าไม่ “ให้” (ไม่หวังผลตอบแทนทางการเงิน) ก็ “ลงทุน” (หวังผลตอบแทนทางการเงินสูงสุดเท่าที่จะหาได้)

หลัง จากที่ตลาดหุ้นทั่วโลกดิ่งเหวและทำให้คนนับล้านสูญเสียเงินบำนาญและความ มั่งคั่ง ลำพังสามัญสำนึกก็บอกเราได้แล้วว่าจะต้องทบทวนสมมุติฐานดั้งเดิมของตลาดและ ทฤษฎีการลงทุนสมัยใหม่ เราจะต้องข้ามพ้นวิธีคิดแบบ “หรือ” ให้ได้ คือคิดแบบ “ฉันจะทำกำไรสูงสุด หรือไม่ก็บริจาคเงินไปหมด” ตลาดทุนเพื่อสังคมมอบโอกาสให้นักลงทุนได้รับผลตอบแทนจากการลงทุน ขณะที่สร้างผลกระทบด้านบวกให้กับสังคมไปในเวลาเดียวกัน หรือพูดอีกอย่างคือ ได้รับผลตอบแทนที่เป็น “องค์รวม” จากการลงทุนมากกว่าเดิม” วงการลงทุนเพื่อสังคมจะต้องผลักดันนักบริหารเงินกระแสหลักมากกว่านี้

Amit Bouri จากเครือข่ายกองทุนเพื่อสังคมชื่อ Global Impact Investing Network (GIIN) มอง ว่าในอดีต อุตสาหกรรมหลายประเภทขยายขนาดได้ด้วยการสนับสนุนของกลุ่มที่กล้าคิดกล้าทำ อย่างเช่นกองทุนร่วมลงทุนที่ช่วยกระตุ้นให้อุตสาหกรรมเทคโนโลยีเติบโต นักลงทุนเพื่อสังคมมีบทบาทที่สำคัญไม่แพ้กันในการสร้างตลาดทุนเพื่อสังคมให้ เป็นรูปเป็นร่าง เราน่าจะเห็นการร่วมมือกันมากขึ้นระหว่างแหล่งทุนรูปแบบต่างๆ อาทิ ภาครัฐ ภาคการกุศล และภาคเอกชน ตัวอย่างเช่นการจับมือเป็นพันธมิตรระหว่าง Acumen Fund กับ ICICI Bank ในอินเดีย

Bouri กล่าวเสริมว่าถึงแม้ว่าโลกจะอยู่ในภาวะเศรษฐกิจถดถอย ความสนใจและกิจกรรมในวงการนี้ก็ไม่ได้น้อยลง ยกตัวอย่างเช่น ResponsAbility ในสวิสเซอร์แลนด์ยังทำมีรายได้เดือนละกว่า 20 ล้าน เหรียญจากไมโครไฟแนนซ์ ความสนใจและอุปสงค์ที่เพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ในวงการนี้จะทำให้การพัฒนามาตรฐานต่างๆ เพื่อให้เปรียบเทียบระหว่างกิจการได้เป็นเรื่องจำเป็นมากขึ้น เพราะนักลงทุนจะต้องการวิเคราะห์ทางเลือกต่างๆ ในการลงทุนอย่างใกล้ชิดเพื่อให้เข้าใจมูลค่าที่กิจการเพื่อสังคมแต่ละโมเดล สร้าง และประเมินผลกระทบของการลงทุนของพวกเขาต่อภาคส่วนต่างๆ

ผลลัพธ์ ตามธรรมชาติที่เกิดขึ้นจากอุปสงค์ที่เพิ่มขึ้นคือ กองทุนต่างๆ จะใช้วิธีการประเมินและรายงานผลที่คิดขึ้นเองในองค์กร ทำให้เราไม่สามารถเปรียบเทียบข้อมูลข้ามสาขาและทำให้นักลงทุนปวดหัวกับแบบ แผนการรายงานที่แตกต่างกัน ตอนนี้เริ่มมีความพยายามที่จะสร้างมาตรฐานต่างๆ ให้เป็นบรรทัดฐานเดียวกันแล้ว เช่น GIIN กำลังพัฒนาชุดมาตรฐานและระบบการจัดอันดับเพื่อช่วยนักลงทุนที่ไม่อยากวิเคราะห์เจาะลึกในกิจการที่พวกเขาสนใจจะลงทุน

Dan Crisafulli จาก Skoll Foundation บอกว่า เป็นเรื่องยากที่เราจะพยากรณ์อนาคตด้วยการลากเส้นตรงไปจากปัจจุบัน เพราะอย่าลืมว่าสิบปีที่แล้วก็ไม่มีใครมองเห็นวิกฤตที่เราเจออยู่ตอนนี้ เพราะตอนนั้นตัวเลขต่างๆ ดูดีมาก ฉะนั้นเราคงพยากรณ์อนาคตไม่ได้ แต่ประเด็นที่สำคัญกว่านั้นคือ เรารู้ว่าปัญหาใหญ่ต่างๆ จะเลวร้ายลงแน่ๆ ถ้าเราไม่พยายามแก้ปัญหาอย่างจริงจัง คำถามคือเราจะก้าวสู่อนาคตที่ดีกว่าเดิม ในขนาดที่จำเป็น จากปัจจุบันที่เละเทะได้อย่างไร?

ผู้ ร่วมเสวนาเห็นพ้องต้องกันว่าเม็ดเงินลงทุนของนักลงทุนรายย่อย เช่น คนธรรมดาที่ลงทุนในกิจการที่ “ดี” ผ่านเว็บไซต์ กำลังเคลื่อนย้ายเข้าสู่วงการนี้อย่างรวดเร็วกว่าเงินลงทุนของเศรษฐี เพราะคนธรรมดาจำนวนมากขึ้นเรื่อยๆ เชื่อในคุณค่าของ fair-trade, การลดขยะ ฯลฯ พลังของระบบออนไลน์ที่สร้าง “ความรู้สึกดี” จากการลงทุนเพราะเชื่อมนักลงทุน/เจ้าหนี้เข้ากับผู้บริโภคได้โดยตรง จะเป็นเหตุผลที่ช่องทางนี้จะขยายตัวได้อีกมากในอนาคต อย่างไรก็ดี Bouri บอกว่า จะต้องมีสะพานเชื่อมระหว่างนักลงทุนรายย่อยกับนักลงทุนสถาบันในตลาดกระแส หลักให้มากกว่านี้ ยกตัวอย่างเช่น ตอนนี้คนอเมริกันยังไม่สามารถโยกย้ายเงินในบัญชี 401K (เงินบำนาญ) ไปลงทุนในกิจการเพื่อสังคมได้

Kleissner ย้ำว่า ปีที่แล้ว (2008) ที่ เกิดวิกฤตเศรษฐกิจรุนแรง การลงทุนที่คำนึงถึงความยั่งยืนนำส่งผลตอบแทนดีกว่าสินทรัพย์ประเภทเดียวกัน ในกระแสหลักอย่างเห็นได้ชัด ก่อนหน้านี้นักลงทุนเคยมองไมโครไฟแนนซ์ว่าเป็นสินทรัพย์ประเภท “หนี้ของประเทศกำลังพัฒนา” เพราะมองว่ามีความเสี่ยงสูง แต่พอมาวันนี้ก็มองว่ามันให้ผลตอบแทนแน่นอนแล้ว ดังนั้น ข้อเท็จจริงที่ว่าการลงทุนเพื่อสังคมกำลังสร้างผลตอบแทนค่อนข้างดี ก็เป็นสัญญาณที่ดีว่าอนาคตของวงการนี้น่าจะสดใส

ผู้เขียนคิดว่าคำตอบของ Brian Trelsted ต่อคำถามที่ว่าทำไมเขาจึงเชื่อมั่นในการลงทุนเพื่อสังคม สรุปหัวใจของงาน SoCap และแนวคิดของวงการนี้ได้อย่างดีเยี่ยม –

“ก็เพราะมันได้ผลกว่าแนวทางขององค์กรพัฒนา และมีหัวใจกว่าทุนนิยมที่แล้วมา.”